Opplysninger om Kvennsteinar generell del.
Legg inn bilde Legg inn kommentar| ID: | 916 |
| Område: | Vestsida sør for Jøndalen |
| Plassering: | ? |
| Koordinater: | Mangler nøyaktige koordinater. |
| Bruk: | kvennsteinar |
| Historikk: | Norskproduserte kvennsteinar er av bergartane granatglimmerskifer og/eller staurolitt. Glimmerskifer er ei ljos gråbrun grunnmasse med tydeleg lagstruktur. I grunnmassen er det tett i tett med små krystallar av granat. Granat inneheld mykje jern. Det er dei harde granatane på overflata av steinen som gjer malinga. Å hogge ut ein kvennstein var hardt og vanskeleg arbeid. Steinen var vanskeleg å spalte, og det skjedde ofte at steinen delte seg i to. Det ser ein på dei store steinhaugane som ligg utanfor gruvene. Kvennsteinane vart hogd til på berget, og sprengd laus med kiler og blegger. Av reiskap brukte dei hakker, meislar og jernbleggar. Kvennsteinane var kostbare, og måtte takast godt vare på. Størrelsen var for det meste 50-100 cm i diameter. Oversteinen var rundt 17 cm tjukk, med kuv, for å bli sterkare og gje tyngde. Den måtte hoggast ut heil. Understeinen skulle vera flat og jevn, ofte vart stein som hadde delt seg i to bunde saman med jernband. Den måtte da ligge godt på lurstokken. Det var ikkje alle som hadde råd for å kjøpe kvennsteinar. Nokre prøvde derfor med gråstein, noko som ga mykje arbeid med pikking. Og det vart mykje steinmjøl inn blanda i mjølet. Det som skada steinen mest var å turrmale/steinmale, når det ikkje var korn på steinen og kvenne gjekk. Dei måtte hogge opp att steinen dersom den vart for slett, det er å pikke steinen. Kvennsteinar var ikkje noko du lånte eller lånte ut. KVENNBERGET PÅ LALM Her er kvennsteinproduksjonen fyrste gong dokumentert i 1426, i eit diplom ved salg av garden Tolstad, med tilhøyrande kvennberg, men det er grunn til å tru at det alt i vikingtida vart utteke kvennsteinar i Lalm. I 1586 til 1640 var garden og Kvennberget krongods. Fram til 1661 var det fleire menn som eigde og dreiv garden og Kvennberget. Handelshuset Marselis i Amsterdam kjøpte garden i 1661, for så å selja den att i 1685 til Pål av Tolstad. Storofsen i 1789 øydela mykje av brotet, og det vart eit erstatningskrav. Sommerfelt omtalar i 1790: "smaa Møllesteene som afsettes til de nærmeste Bøjder, men at de agtes ikke saa gode, som de af samme Art, der føres fra Sælboe og bruges over hele Oplandet." Alle som ville kunne hogge kvennsteinar mot at eigaren fekk kvar fjerde. Frå 1830 til 1870 vart det heilårsdrift på Lalm. Kvennsteinar var lett salgsvare sjølv om dei var nokså kostbare. Frå Kvennberget vart det seld kvennsteinar til heile Austlandet, og noko til eksport. Selbusteinar kom for fullt på marknaden, og Kvennberget vart smått om senn lagt ned rundt 1890. Dei hadde ei kvilehytte i steinbrotet, som dei brukte når dei arbeidde her. Kvennberget vart freda i 1987 som kulturminne. SELBUSTEIN: Kvennsteinbrota i Selbu i Trøndelag var storindustri, og ei viktig handelsvare i si tid. Dei vart eksportert både innanlands og utanlands. Drifta i Selbu starta truleg opp på 1500-talet, og var relativt ung i større tidsperspektiv. Drifta var ei viktig næring for bygda, og gjennom fleire hundre år skaffa dette sesongarbeid haust og vinter til mange. Mange gardar hadde eigarandelar i fjellbrota. Arbeidet i steinbrota var ein livsstil, eit hardt og krevjande arbeid, men dei skaffa mat på bordet til dei heime. Kvennsteindrifta ekspanderte kraftig på 1700-talet, og midt på 1800-talet fekk den eit meir industrielt preg. Tidleg på 1900-talet vart drifta trappa ned i Selbu og. HEIDAL Det var og kvennsteinbrot i Vardhøe i Heidal. Her var det størst aktivitet på 1300–1400-talet. Produksjonen av kvennstein vart her avslutta på slutten av 1800-talet. KVENNSTEINBROTA I HYLLESTAD Dette er det eldste og største produksjonsområdet i Norge, med ca 400 steinbrot og eksport ut i Europa heilt frå vikingtida. Fyrst var det stein til handkvenn, så kvennsteinar til kvennbruk og seinare møller. Alle desse steinane teke ut med handkraft. Frå 1600-talet minka produksjonen og på slutten vart kvennsteinane teke ut ved hjelp av krutt. Hyllestad leverte i heile Norge ved hjelp av båtar, fram til rundt 1930. Kvennsteindrifta førde sjølvsagt til markante endringar i terreng og landskap. I dag er mange kvennsteinbrot verna som kulturminner. |
| Eiere: | Suplert GG Merete Red ABj |
| Tilstand: | |
| Bygningsmåte: | |
| Størrelse: | |
| Kilde: | Wikipedia, Haarstad, 1972 |
| Registrert av: | Merete Killi Moastuen |
30. mai 2020 Foto: MK
.JPG "Avfalls stein frå kvennbrotet i Heidal Mai 2020 Foto: MK")
