Buer og burester i fjellet

Opplysninger om Jernbanestasjonar .

Legg inn bilde Legg inn kommentar

ID:	890
Område:	Vestsida sør for Jøndalen
Plassering:	Dovrebana
Koordinater:	Mangler nøyaktige koordinater.
Bruk:	Stasjoner
Historikk:	Dovre kommune har fem jernbanestasjonar: Brennhaug Stasjon, Dovre Stasjon, Dombås Stasjon, Fokstugu Stasjon og Hjerkinn Stasjon. Brennhaug, Dovre og Dombås vart bygd til opninga av jernbanen mellom Otta-Dombås i 1913. Fokstugu og Hjerkinn vart bygd til opninga av Dombås-Oppdal i 1921. Frå fyrsten av var det damplokomotiv, diesellokomotiva kom gradvis frå 1952 og lokomotiv drive av straum kom ikkje før 1968 til Hjerkinn. Det største damplokomotivet NSB type 49, vart kalla «Dovregubben». Det kunne ha plass til 27 m3 vatn og åtte tonn med kol og vog over 150 tonn. Nok tilgang på vatn var ei utfordring, og fleire ulike vassforsyningar vart teke i bruk. Nok trykk var viktig for at fyllinga skulle gå fort. Det gjekk med mykje vatn for å koma opp på fjellet, det kunne nok bli langt til stasjonen på Fokstugu. BRENNHAUG STASJON: Vasstender like nord for stasjonen. Vatnet kom frå ein grave dam oppe i skogen (0517774-6865360), som og har vore drikkevatn til byggefeltet på Dovreskogen. BLÅ RUTE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Gnistar frå kolfyringa på damplokomotiva kunne starta brann langs jernbanelinja. I Rosten mellom Sel stasjon og Brennhaug stasjon var det fleire skogbrannar, og lite sløkkjevatn, da brannvesenet ikkje greide å pumpe opp frå Lågen. Derfor vart det rekvirert to lokomotiv med til saman 55 m3 vatn som vart brukt til å sløkkje brannar med. (Dagningen 16/8-1947 og Gudbrandsdølen 4/8-1955). DOVRE STASJON: Vasstender like nord for den gamle brua ved ysteriet, her fekk dei nok vatn med naturleg trykk frå Dragåe. Ein vil tru at inntaket var like ved inntaket til Dovre Ysteri. DOMBÅS STASJON: SJÅ BILDER 939 Jernbana kom til Dombås i 1913, og damplokomotiva måtte ha vatn. Her var Tverrbekken nærast. I Kjørrhovda vart vatnet samla i eit vasshus/basseng (ID 890 F). Det står att to solide betongpilarar der i dag. Sjølve bygget vart rive fyrst på 1970-talet. Der Tverrbekken kryssar Kjørrhovda-vegen starta vassgrøfta som gjekk ned til vasstårn og vasstender på Dombås stasjon. I 2022 vart vassvegen grave opp, og det vart lagt nye røyr frå Kjørrhovda-vegen om Ljoshaugen og ned mot stasjonen. Grøfta er rundt 100 år gamal, og to meter djup. Det var for lite vatn i Tverrbekken, så dei måtte få inn meir frå Hindåe. I Hindåe vart det gjort eit stort arbeid med bygging av inntakskum (0507933-6883926) og to store vassbasseng i betong. Frå bassenga er det grave ned røyr og fleire oppsamlingskummar langsetter Vassveit-vegen. Fallet på vatnet frå Hindåe og fram til vassvegen frå Tverrbekken i Kjørrhovda er lite, så her gjorde dei eit godt nivelleringsarbeid. Vatnet vart lagt i trerøyr ned til vasstårnet på stasjonen, og dei fekk vatn til "jernbaneboligane" ovanfor stasjonen. Vasstårnet vart bomba av tyske fly og brann ned 23. april 1940. BLÅ RUTE!! Gudbrandsdølen 29.august 1918. "EKSPROPIATIONSSTEVNING. For vandforsyning til Dombaas station fra Hindaaen og Tverbæk med Domba vil det bli avholdt en takstforretning paa Dombvang, Dombaas, mandag den 16.september 1918 kl. 9 fm. De grundeiere eller andre, som har vandrettigheter i nævnte vasdrag i deres nedre løp indtil ca. 500 m. ovenfor deres krydsning med Dovrebanen, stevnes herved til at møte under forretningen for at vareta sit tarv. ADVOKAT ANNÆUS SCHJØDT v/ Magne Schjødt." FOKSTUGU STASJON: Da jernbana kom i 1921 måtte dei finne store nok vasskjelder for å ha nok til fylling av lokomotiva. Etter kvart kom og behovet for elektrisitet til stasjonen. Det vart i 1930 bygd kraftstasjon i Foksåa, kraftstasjonen var i det vesle steinhuset. Det vart laga eit vassbasseng ca 1500 m oppe i Foksåa ved veggarasjen (0515144-6886695), frå bassenget fekk vatnet naturleg trykk i røyra ned til kraftstasjonen og vasstenderen. Fagfolk har sagt: "Denne interessante hybriden av eit kombinert kraftverk/vassverk." Stenderen sto i nordre enden på stasjonen, jernplata den stod på er framleis på plass mellom spor ein og to. Ved vass-påfylling gjekk alt vatnet på lokomotivet, så kraftstasjonen måtte stoppast. Røyra var av tre og 20 cm i diameter, på 1950-talet vart det lagt ned stålrøyr. Dette ga vasskraft til ein Pelton turbin som produserte elektrisk straum, likestraum til stasjonen. Generatoren var på 4 kW, 230 V og ved 1000 omdr. var det full fart. Det var jernbanefolka som hadde vedlikehaldet på kraftstasjonen, det var ganske ofte lekkasje i dyser og røyr, og i bassenget fraus og tetta inntaket relativt ofte. Kraftverket leverte kraft til to vaktarbustader, stasjonsbygninga, tomta og brakka. Kraftstasjonshuset (steinhuset) er ikkje freda men får stå der som eit minne. Inntaksdammen er intakt med lukehus og det tekniske anlegget. Fokstugu fekk ikkje nyte godt av denne straumen. Elektrisitet kom ikkje før 1964 til Fokstugu. HJERKINN STASJON: Steinhuset/ vassbassenget (0527861-6898782)vart sett opp til opninga av jernbana mellom Dombås og Trondheim i 1921, det er mura av naturstein, omlag ti x ti meter og har ovalt tak. Det var vanskeleg med vatn på Hjerkinn, og alle små tilsig måtte samlast i dette trykk bassenget. Vasskiljet gjer dette vanskeleg, ettersom mykje av vatnet renn mot Drivdalen - vekk frå området. Like ned for Moskustugu er det ein djup brønn (3 m) (0527238-6899356), med eit grovt røyr som går ut i botnen. Dette røyret ligg nedgrave heilt fram til trykk bassenget, frå her og ned til stasjonen er det ei 2" leidning. Det var to vasstendere, ein i kvar ende på stasjonen. Frå her pumpa dei vatn til lokomotivet. I 1930-31 fekk Hjerkinn kraft frå kraftstasjonen i Driva. BLÅ RUTE!!!!! GAMMELHOLET I DRIVDALEN (0532106-6810072) Sist på 1920-talet kjøpte NSB fallrettane i Driva for å bygge eit vasskraftverk. NSB måtte ha straum for å pumpe vatn frå elva Driva og opp til Kongsvoll stasjon. Bygging av kraftstasjonen og driftstunnelen var mest sprengingsarbeid i bergveggen i Driva sitt elvefar. Dei starta i februar 1930 og kraftstasjonen vart teke i bruk i februar 1931. Driftstunnelen var 267 meter lang. Kraftstasjonen var ikkje stor, 24 m2 golvflate der det var montert ein trommelturbin på 100 hk med 1000 omdr. pr. min. direkte kopla til ein 78 KVA. 230 V trefasegenerator. Ved maksimal vassføring produserte den 150 kW. Det var halv-automatisert drift. Kraft vart overført til Hjerkinn med ei 10 000 V linje, og ein liten trafo ved Svonå. NSB vart pålagt leveringsplikt til stasjonane både på Hjerkinn og Kongsvoll, samt til Kongsvoll Hotell, Hjerkinnhus Hotell, skulen på Hjerkinn og til vaktarbustadane på strekninga. Det vart slik bygd ei 10 kW kraftlinje frå ein hovudtransformator som stod på andre sida av Driva, og det var fleire omformarar fram til Hjerkinn. Jernbana var heilt avhengig av Kongsvoll Kraftstasjon til utpå 1950-talet. På 1960-70-talet vart ikkje NSB og NVE einige om leveringsplikta til fjellstuene så kraftstasjonen vart nedlagt. Dei måtte ha trapp oppover fjellet for inspeksjon av inntaksbassenget og røyrgata. Opninga inn til kraftstasjonen var mura opp av Oppdalsskifer, og hadde ein solid port av tre. I dag er anlegget eit viktig kulturminne med ny bru og trapp, og ein kan sjå inn i den tomme kraftstasjonshallen. Magnar Rindal (1929-2001) kjøpte både generatoren, svinghjulet og turbinen for 1 krone om han fjerna det. Det var eit krevjande arbeid å få dei tunge delane ut av kraftstasjonen, over Driva og opp på vegen. Magnar tenkte å bruke det på Øvre Dørålsæter Turisthytte , men der ville det ikkje fungere. Magnar selde det til ein kar i Valdres, og anlegget er montert opp att og er i drift der.
Eiere:	Merete, GG, Red ABj
Tilstand:
Bygningsmåte:
Størrelse:
Kilde:	A B, M K, GG, Paul Rindal, DOVREBANEN 2017 s 76 og 2019 bakside, Hans M. Li
Registrert av:	Merete Killi Moastuen

4. juni 22 Foto: mk