Opplysninger om Rudiåe oppgangssag.
Legg inn bilde Legg inn kommentar| ID: | 655 |
| Område: | Østsida sør for Grimsdalsvegen. |
| Plassering: | Rudiåe, Bygningshistorisk park |
| Koordinater: | 32V 0514566 6869552 |
| Bruk: | Oppgangssag |
| Historikk: | I følge tingboka vart den fyrste saga i Rudiåe sett opp i 1702. Ein meiner ho låg på ein annan plass enn den som kom seinare. På eit gardskart frå 1759 som er innramma på Rudi kan ein tru at den fyrste saga låg på nordsida av åa, omtrent der den gamle vegen kryssar åe. I ein avisartikkel frå Dagningen 7/6-1958 fortel Gunnar Rudi (1872-1963) at sag og kvenn låg på nordsida av åa, men noko lengre ned. Sag er innteikna på kart frå 1750, og frå 1834. Pål H. Tallerås skriv i boka si "Kyrkjene i Dovre" at noko av tømmeret til kyrkja vart saga i Rudiåa, kyrkja vart teken i bruk i 1736. Jørgen Rudi hogde i 1753 så mykje av skogen inne på Åsen, at Tallerås-gardane og Korshus fekk til ei avtale med Rudi som sikra mot skamhogst for ettertida.
Det var Rudi, Tofte, Slette, Vigerust, Angard, Engelshus, og Tallerås som eigde den fyrste saga, kanskje var også Langdalen medeigar.
På tinget 7. juli 1757 var det synfaring av bygdesagene. Om Rudisaga skriv dei at saga ligg på gardens eigen grunn, den er eigd av åtte odelseigande bønder. Skatten vart sett til 48 sk og det kunne sagast åtte tylfter tømmer eller 400 enkelt bord i året.
Storofsen i 1789 øydela og tok med seg saga. I takstdokumenta etter Storfsen står det at "1 flomsag er bortskyllet". Heile åfaret vart endra og det er vanskeleg å veta korleis det var før flaumen. Ny sag vart etterkvart bygd. Den vart sett opp på sørsida av åa i samband med eit kunstig sideløp. Det var skjåkværar som sette opp denne saga. Den nye saga vart ho eit andelslag. I 1844 er det skrivi " Det til hele Gaardens hørende Saugbruk, der eies i Forening med flere Gaarde, er ikke Aargangs." KONTRAKT RUDI "I følge forutgående tilkjennegivelse var undertegnede loddeiere i sagbruket i Rudiåen tilstede på gården Lille-Rudi hvor vi med forbehold av de fraværende loddeieres rett inngjikk med Hans Simensen Langdalen slikt forlik: Hans Simensen Langdalen mottar sagbruket i dets nåværende stand til framtidig eiendom for seg og etterkommende eiere på gården matr.nr 187 løpeno. 343 Langdalen i Dovre, men dog med følgende betingelser: Sagbruket istandsettes i neste vår og holdes for fremtiden i forsvarlig stand. Eieren tar mot en godtgjørelse av 1- en skilling for hver gang sagen går gjennom stokken for å skjære det tømmeret som de forhenværende loddeiere finner for godt å kjøre fram til sagbruket, - dog har enhver å holde med en kar til hjelp når hans tømmer skjæres. Skulle eieren ikke holde sagbruket i forsvarlig stand, har de forhenværende loddeiere valget imellom enten dem vil ha sagbruket igjen til felles eiendom som før, eller dem vil tilplikte eieren for fremtiden å holde det i forsvarlig stand, men for at noen gyldig beslutning i slike tilfelle kan tas må minst halvparten av loddeierne være enige. Om det i tilfelle inntreffer at det fremkjørte tømmer på grunn av mangel på vann ikke kan skjæres, betraktes ikke det som om sagen ikke er i brukbar stand, når ikke tømmer til vedkommende først er skåret. Oppstår tvist om hvem som først skal skjære sitt tømmer avgjøres denne av sageieren således at den som et år har skåret først, blir sist andre året. Da formontlig noen av brukerne i Jøndalen for en tid siden ved kjøp er blitt eiere av en liten andel så ansees disse berettiget til i henhold til denne kontrakt å få skåret 6-seks stokker årlig. Nærværende kontrakt vedtas av oss samtlige undertegnede. Dovre, den 6. januar 1869. Hans Langdalen, T. P. Tofte, Ole E. Angard, Iver Tofte, Tosten J. Slette, Bjørner Holager, C.O. Engelshus, Erik Tallerås, Peder Erlandsen Rudi. Kontrakten er thinglest på Februar Thinget 1878." Når dei inngjekk avtala hadde saga lege nedfalls nokså lenge, og kontrakten viste seg å bli eit stort økonomisk problem for Langdalen. Kontrakten var for lite detaljert med omsyn til dimensjon og volum på tømmeret. Saga vart lagt ned i 1890-åra. Utover på 1900-talet vart forfallet stort, det var prata om å få sagbruket til Maihaugen. Men det vart det ikkje noko av. Gunnar Rudi fortalte i 1958 at det i ruinane frå saga vart funne ein stokk med årstal frå 1600-talet, og seinare vart det funne restar der "ANNO 1733" var rissa inn. Gunnar Rudi har fortalt at tømmerstokkar frå det gamle gardstunet vart brukt opp att ved bygginga av det nye gardstunet, slik og med saga. NY SAG 1990: Steinar Moldal og restaureringslinja ved Hjerleid bygde opp att den gamle saga. Det var eit stort arbeid, fordi det meste av saga var borte. Steinar var leiar for forarbeidet og bygginga og administrerte arbeidet heile vegen. Restane dei fann gjorde at dei fekk rekonstruert saga. Arkitekt Kjeld Nach ved Norges Tekniske Høgskole teikna og laga ein modell av saga som diplomoppgave. Den 22. juni 1994 vart saga prøvekøyrd fyrste gongen. Det var stor spenning da vatnet vart sett på og vasshjulet begynte å gå rundt. Og alt virka som det gjorde på 1700-talet. Rudisaga er i dag ein attraksjon, og ein viktig del av den gamle bygdekulturen i Gudbrandsdalen. |
| Eiere: | Merete ABj |
| Tilstand: | |
| Bygningsmåte: | Stein og tømmer |
| Størrelse: | |
| Kilde: | Steinar Moldal, Per Rudi, Stein Roger Rudi,Sigmun Torkjell Tallerås, Sigurd Rykhus (Dovrebygde 1994) |
| Registrert av: | Merete Killi Moastuen |
190521 Foto: MK
